29 MAΙΟΥ – ΟΤΑΝ ΟΙ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ ΜΙΛΟΥΝ – «Η ΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩ»

Άρθρο του Σταύρου Κρίκου στην εφημερίδα «Εμπρός»

Η Άλωση της Κωνσταντινούπο­λης ήταν το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, από τον Οθω­μανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β’. Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Η πο­λιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως τις 29 Μαίου 1453. Όταν τελικά η Κωνστα­ντινούπολη αλώθηκε, η υπερχιλιετής Βυ­ζαντινή Αυτοκρατορία, έπαψε να υπάρ­χει.

Το Βυζάντιο ήταν εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες. Άλλωστε η άλωση του 1453, δεν ήταν η πρώτη.

Η Πρώτη Άλωση έγινε το 1204 από τους Σταυροφόρους. Αργότερα, οι πολι­τικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυνα­μία και απροθυμία βοήθειας από την Δύ­ση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα της αδιάκο­πης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτο­κρατορίας.

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλος του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννη­σης. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών συμφω­νούν στο ότι η μαζική μετακίνηση πολλών Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία, λόγω της Άλωσης, έπαιξε καθορι­στικό ρόλο στην διαμόρφωση του περιε­χομένου και της φιλοσοφίας που ακολού­θησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης, κα­θώς δέχθηκαν σαφής επιρροές από τους λόγιους που δραστηριοποιούνταν στην Πόλη, που αποτέλεσε την κοιτίδα του πο­λιτισμού της εποχής.

Η παρακμή της Αυτοκρατορίας

Η παρακμή του Βυζαντίου χρονολογεί­ται στις αρχές του 12ου αιώνα μ.Χ. όταν οι Αυλικοί επιβλήθηκαν στην ηγεσία του Στρατού. Οι σπάταλοι αυτοκράτορες και η καμαρίλα διασπάθισαν τα οικονομικά αποθέματα με αποτέλεσμα να δημοπρα- τούν τελωνειακές διευκολύνσεις στους εμπόρους της Βενετίας, της Γένοβας και της Φλωρεντίας, συρρικνώνοντας μακρο­πρόθεσμα το ετήσιο εισόδημα του Κρά­τους και εξοντώνοντας τους εμπόρους.

Οι Σταυροφορίες των Λατίνων είχαν ανυπολόγιστες συνέπειες για την συνοχή του κράτους και του πληθυσμού του Βυ­ζαντίου, ενώ το Δεσποτάτο της Ηπείρου και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας εξήντλη- σαν τις δυνάμεις τους σε εμφύλιους. Άλ­λες Βυζαντινές πόλεις και νησιά είχαν κα­ταληφθεί από τους Ενετούς, Λατίνους ή ληστρικές συμμορίες και είχαν αυτονομηθεί.

Έτσι, ο Βυζαντινός χώρος κατακερμα­τίστηκε σε μικρά φέουδα όπου οι κατά τόπους άρχοντες, κατέφευγαν σε εξο­ντωτική φορολόγηση των φτωχών, δη­μιουργώντας κοινωνικά προβλήματα και εξεγέρσεις.

Την ίδια περίοδο, οι Οθωμανοί είχαν κατακλύσει τα εδάφη της Μικράς Ασίας καταστρέφοντας Χριστιανικές πόλεις και σφάζοντας ή υποδουλώνοντας τους χρι­στιανούς, ενώ από τα μισά του 14ου αιώ­να μ.Χ. ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ήταν φόρου υποτελής στον Οθωμανό Σουλτά­νο.

Η Εκκλησία υπέσκαπτε την εξουσία των Παλαιολόγων και προκαλούσε με την τεράστια περιουσία της καθώς οι ιερωμέ­νοι και οι μοναχοί δεν φορολογούνταν και ήταν απαλλαγμένοι από στρατιωτικές υποχρεώσεις.

Η άμυνα που αντέταξε το Βυζαντινό κράτος στην τελευταία αναλαμπή του, ήταν αποτέλεσμα της δραστηριότητας δύο κορυφαίων προσωπικοτήτων: του Γε- ώργιου Γεμιστού και του Βησσαρίωνα κα­θώς και της γενναίας θυσίας του τελευ­ταίου Θρυλικού Αυτοκράτορα της Πόλης, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Η Άλωση της Βασιλεύουσας χαράχτη­κε πολύ βαθιά στη μνήμη του λαού μας, με ακλόνητη την πεποίθηση ότι θα αποκα­τασταθεί η φυσική τάξη, όπως αποτυπώ­νεται στο δημοτικό τραγούδι του Πόντου 

«Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία ‘πάρθεν, η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο».

Ο Τελευταίος Αυτοκράτορας

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γεννή­θηκε το 1405 και ήταν ο τέταρτος γιος του Μανουήλ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάση, πριγκίπισσας της Σερβίας. Ο ίδιος ως χαρακτήρας διακρινόταν για την ενεργητικότητα και την ανδρεία του. Ένας Ιταλός ανθρωπιστής ο Φρατζέσκο Φίλελ φο τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «με ευ­σεβές και ανώτερο πνεύμα». Όταν ήταν ακόμη νεαρός, ο πατέρας του τού είχε αναθέσει την διοίκηση πόλεων του Εύξει- νου Πόντου. Ξαναγύρισε στην Ελλάδα το 1427 όπου ανέλαβε με επιτυχία την Δε­σποτεία της Βοστίτσας. Η Δεσποτεία του ήταν ένας διαρκής αγώνας κατά των  Φράγκων και των Τούρκων, ενώ μετείχε στις επιτροπές των Βυζαντινών που προ­σπαθούσαν να πετύχουν την ένωση των Εκκλησιών (Ορθοδόξων – Καθολικών).

Τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε Δε­σπότης του Μυστρά. Σκοπός του ήταν να δημιουργήσει ένα ισχυρό κράτος με κέ­ντρο την Πελοπόννησο και πρωτεύουσα τον Μυστρά.

Τον Οκτώβριο του 1448 ο βυζαντινός Αυτοκράτορας Ιωάννης πέθανε και ο λα­ός και η Εκκλησία εξέλεξαν νέο Αυτο­κράτορα τον Κωνσταντίνο. Το Βυζαντινό κράτος που παρέλαβε αποτελούνταν ου­σιαστικά από την ίδια την Πόλη, κάποιες πόλεις στον Εύξεινο Πόντο και κάποια νησιά του Αιγαίου.

Η Πόλη έπεσε μια Μαύρη Τρίτη, στις 29 Μαίου 1453 και ο Κωνσταντίνος προ­τίμησε να πέσει ως απλός στρατιώτης, ως αγνός Έλληνας στο πεδίο της μάχης παρά να διαφύγει. Μία από τις δραματι­κότερες στιγμές στην ιστορία του ελλη­νισμού αποτέλεσε ταυτόχρονα ορόσημο για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ιστο­ρία.

Οι εκρήξεις των κανονιών μαζί με τους ξερούς ήχους που έκαναν τα βλή­ματα πάνω στο τείχος, ήταν η καθημερι­νή συντροφιά των γενναίων υπερασπι­στών της Πόλης. Ο βομβαρδισμός συνε­χιζόταν ακατάπαυστα και με ιδιαίτερη σφοδρότητα, καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας αναγκάζοντας τους υπερασπι­στές να μπαλώνουν όπως-όπως τα χά­σματα που εμφανίζονταν συνεχώς στα τείχη, μόλις έπεφτε το σκοτάδι.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αρνήθηκε την πρόταση του Μωάμεθ να παρα­δώσει την Πόλη και αντιμετώπισε την με­γάλη πρόκληση χωρίς συμμάχους, παρά μόνο με ελάχιστους Έλληνες υπηκόους του και λίγους ξένους-εθελοντές ή μι­σθοφόρους. Ο Βασιλιάς της Βασιλεύου­σας πολέμησε ως απλός στρατιώτης και έπεσε ηρωικά μαχόμενος μεταξύ των στρατιωτών του εμπρός από την πύλη του Ρωμανού. Ο θρύλος τον θέλει να περιμένει την ώρα που θα σηκωθεί για να οδηγήσει τους Έλληνες ξανά στην δόξα.

Οι μογγόλοι μπαίνουν στην Πόλη και μια κραυγή σκίζει τον αέρα, ένας θρήνος σείει την πόλη από άκρου σ’ άκρο: ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ . Οι τούρκοι με άγρια μανία σφάζουν, βιάζουν, λεηλατούν. Ο βάρβα­ροι μπαίνουν στις γεμάτες κόσμο εκκλη­σίες, στο τελευταίο καταφύγιο των απελ­πισμένων. Τα στίφη των μογγόλων αλα- λάζοντας από την μόνη χαρά που είναι ικανοί να νιώσουν, την χαρά της σφα­γής, μετατρέπουν τους ναούς σε κολα­στήρια και νεκροταφεία.

Τα είκοσι χρόνια πνευματικής ανάτα­σης και δημιουργίας υπό τον Μεγάλο Δάσκαλο Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθωνα δεν κατάφεραν να αντιστρέψουν την φθίνουσα πορεία της Αυτοκρατορίας. Ο μεγάλος αυτός Πλατωνικός οραματιστής που γνώρισε τον τελευταίο αυτοκράτορα και επηρέαζε τη σκέψη του, από την επο­χή που ζούσε στην αυλή του, είχε ήδη προετοιμάσει τον σωτήριο Ελληνικό λό­γο που θα έφερνε την Εθνική Αναγέννη­ση. Βασισμένος σε Ελληνοκεντρικό, στρατιωτικό, σοσιαλιστικό πνεύμα, προλείανε το έδαφος που θα έφερνε την ανασυγκρότηση της Αυτοκρατορίας.

Ο αυτοκράτορας θα γίνει μύθος και σύμβολο που περιφρονεί τους αιώνες, την λήθη, τα συμφέροντα και την συμβα­τική ιστορία. Μύθο που μπόλιασε τις προδομένες γενιές των παππούδων μας… Μύθος του Αίματος, της Ελπίδας και της Νίκης. Αλλά όσο υπάρχει έστω και ένας Έλληνας που δεν είναι ραγιάς η ελπίδα θα παραμένει άσβεστη μέχρι την τελική νίκη. Η κουρασμένη Βασιλεύ­ουσα της χαμένης αυτοκρατορίας μας χάρισε σαν το πιο ακριβό δώρο τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά. Ας τον κρατή­σουμε στη Χρυσόπορτα της καρδιάς